Cây bìm bịp dạng bụi mọc trườn có thể cao đến 3m, lá nguyên có cuống ngắn, phiến lá hình mác hay thuôn, mặt lá hơi nhăn, mềm, xanh, bóng, to 7-9cm x 2-2,5cm. Gié dày, xụ, ở ngọn nhánh, lá hoa hẹp. Hoa đỏ hay hồng, cao 3-5cm, đài cao 1cm, có lông trĩn, vành dài 5cm, có 2 môi đứng, môi dưới 3 răng, tiểu nhụy 2, bao phấn vàng xanh, nang dài 1,5cm, cuống ngắn, có 4 hạt. Mùa hoa xuân – hạ. 

Cây còn có tên gọi: cây xương khỉ, cây mảnh cọng. Tên khoa học: Clinacanthus nutans (Burm.f.) Lindau. Thuộc họ Ô rô Acanthaceae. Cây có nguồn gốc châu Á nhiệt đới, mọc hoang và được trồng nhiều nơi ở Việt Nam làm thuốc hoặc lấy lá hấp bánh, đồ xôi để có mùi thơm riêng biệt.

Chúng tôi tìm hiểu tại sao có tên cây bìm bịp thì được các bác cao tuổi ở miền Đông Nam Bộ kể rằng: Khi bìm bịp con mới nở, người ta bẻ gãy chân, thì thấy chim mẹ cắn lá cây này về đắp chim con cho lành xương nên có tên gọi như trên. Không biết thực hư thế nào nhưng rõ ràng đã có tên gọi và một số tác dụng liên quan đáng được chú ý.

Bộ Phận Dùng

Toàn cây thu hái quanh năm, dùng tươi hoặc phơi khô để dành. Theo y học cổ truyền, toàn cây có tác dụng: Giảm đau, hạ sốt, chống viêm, điều kinh. Nhân dân thường dùng lá thân tươi của cây giả nát đắp vào mắt chữa sưng đau, đắp vết thương, cầm máu, bong gân, gãy xương kín… Còn dùng để nấu canh ăn cho mát, lá khô được dùng để ướp bánh (bánh mảnh cọng). Sau đây xin giới thiệu một số bài thuốc có sử dụng cây bìm bịp:

Trẻ em, người lớn thường lở miệng

Lá bìm bịp tươi rửa sạch giả nát thêm ít nước, lược lấy nước ngậm từ từ rồi nuốt. Liều dùng 20-60 g/ngày.

Viêm gan mãn Vàng da, nóng hâm hấp lòng bàn tay, sốt về chiều, tiểu vàng, bức rức, khó ngủ, đại tiện táo hoặc nát, sắc mặt sạm.

Toàn cây bìm bịp: 30g khô, râu bắp 20g, lá cây vọng cách 12g, lá quao 12g, sâm đại hành 16g, trần bì 10g, sắc với 1.000 ml nước giữ sôi nhỏ lửa 30 phút, chia làm 3 lần uống trong ngày.

Các khớp sưng đau mãn tính

Toàn cây bìm bịp 30g, rễ và thân cây gối hạc 20g, toàn cây trâu cổ 20g, chùm gởi cây dâu tằm 20g.

Nấu với 1.200ml nước, còn 300ml chia 3 lần uống sau bữa ăn. Uống liên tục 5-15 ngày.

Thoái hóa cột sống, gai cột sống, đau nhức lưng

Lá cây bìm bịp tươi 80g, lá cây thuốc cứu tươi 50g, củ sâm đại hành tươi 50g, giã nhuyễn cả 3 thứ, xào nóng với dấm, để âm ấm đắp vào lưng chỗ đau, băng chặt lại mỗi tối trước khi ngủ, sáng mở ra, liên tục 5-10 ngày. Đồng thời dùng bài thuốc uống sau đây:

Toàn cây bìm bịp 12g, dây trâu cổ 12g, dây tơ hồng xanh 10g, đậu đen (sao thơm) 12g, ba kích nhục 12g, cẩu tích 12g.

Đỗ trọng 12g, đương quy 12g, thục địa (chế) 16g, tang ký sinh 16g. Sắc với 1.200ml còn 300ml chia 2-3 lần uống trong ngày sau bữa ăn. Khi uống thuốc cử ăn măng. Dùng toa này 5-15 ngày.

Cây cồng cộng chữa viêm xoang

Viêm xoang là căn bệnh phổ biến hiện nay. Nhiều người chủ quan không nghĩ đến những biến chứng nguy hiểm kéo theo. Viêm xoang có thể dẫn đến rối loạn tiền đình, rối loạn thần kinh và biến chứng sang tâm thần phân liệt rất nhanh. Những biến chứng khác như suy thận, suy gan, phổi nóng không thể điều hòa được lượng nước uống vào khiến cơ thể lúc nào cũng nóng bức như lò lửa, dẫn đến nóng tính.

Viêm xoang có hai loại: viêm sàng trước và viêm sàng sau. Viêm xoang sàng trước với các triệu cơ bản như chảy mũi chảy có mùi khó chịu, đau đầu kèm cảm giác đau nhức cơ cổ và vai. Khi phát bệnh, con người thường xuyên cáu gắt, tâm tính khó chịu. Nếu không điều trị dứt được, bệnh sẽ khiến vỏ não tổn thương, đặt biệt là các dây thần kinh trung ương tập trung ở cổ bị ảnh hưởng nặng. Từ tâm tính bất ổn dẫn đến bệnh lý tâm thần rất gần. Đối với viêm sàng sau, biểu hiện chủ yếu như nhức đầu, đau âm ỉ vùng đỉnh đầu.

Với viêm xoang sàng sau, mủ luôn ứ đọng, dính ở vòm họng, thành sau họng nên luôn có cảm giác khó chịu ở họng. Ở người cao tuổi, chứng viêm xoang dễ dẫn đến viêm khí – phế quản mãn tính.

Với cả hai biến chứng trên, lương y Thái khuyên cách thức chữa trị: Dùng cây cồng cộng (ngải bìm bịp) nấu chín rồi cho thêm cây cám dây (dạng dây leo), sau đó để nguội để uống thay nước.

“Kiên trì uống thuốc trong vòng 1 tháng sẽ có tác dụng. Trong quá trình dùng thuốc cần kiêng tránh các loại thức ăn như thịt bò, gà, hải sản, rau muống, cải bẹ xanh. Thức ăn tốt nhất là thịt heo và cá đồng”, ông Thái nói.

Cây cồng cộng có tác dụng trị bệnh nhờ giàu chất sắt, dù đun chín vẫn có màu xanh. Hơn nữa khi đun nóng, thảo dược sẽ tiết ra loại chất có tác dụng tẩy rửa vi khuẩn. Sắt bổ sung vào máu giúp máu lưu thông đến tất cả các bộ phận như phổi, gan và thận. Còn chất tẩy rửa giữ vai trò diệt khuẩn.

Tuy nhiên loại cám dây rất khó tìm, thảo dược này chỉ mọc ở một số khu rừng sâu. Riêng cây cồng cộng (ngải bìm bịp) thuộc một thân leo, nhiều người dân trồng làm hàng rào. Giống cây cồng cộng dễ trồng, chỉ cần cắm vài đốt xuống đất sẽ phát triển thành cây mới. Dân gian lâu nay vẫn dùng cây cồng cộng trị chứng nóng gan, giúp tiêu hóa tốt và hỗ trợ hệ bài tiết trong việc thải các chất độc ra khỏi cơ thể.

Nếu bị bệnh gút, bạn chỉ cần giã nhuyễn thân cây non , lá cây với nước ấm và chút ít muốt hột.
Trước khi đi ngủ bó cây thuốc vào ngay chõ các khớp bị đau , nhất là khớp gối , khớp bàn tay. Cứ để vậy ngủ hết đêm , chịu khó bó chừng hơn 1 tháng, sẽ có công dụng hữu hiệu .
Thân cây già có thể bâm nhuyễn , phơi khô nấu uống thay nước trà

Trẻ em, người lớn thường lở miệng

Lá bìm bịp tươi rửa sạch giả nát thêm ít nước, lược lấy nước ngậm từ từ rồi nuốt. Liều dùng 20-60 g/ngày.

Viêm gan mãn Vàng da, nóng hâm hấp lòng bàn tay, sốt về chiều, tiểu vàng, bức rức, khó ngủ, đại tiện táo hoặc nát, sắc mặt sạm.

Toàn cây bìm bịp: 30g khô, râu bắp 20g, lá cây vọng cách 12g, lá quao 12g, sâm đại hành 16g, trần bì 10g, sắc với 1.000 ml nước giữ sôi nhỏ lửa 30 phút, chia làm 3 lần uống trong ngày.

Các khớp sưng đau mãn tính

Toàn cây bìm bịp 30g, rễ và thân cây gối hạc 20g, toàn cây trâu cổ 20g, chùm gởi cây dâu tằm 20g.

Nấu với 1.200ml nước, còn 300ml chia 3 lần uống sau bữa ăn. Uống liên tục 5-15 ngày.

Thoái hóa cột sống, gai cột sống, đau nhức lưng

Lá cây bìm bịp tươi 80g, lá cây thuốc cứu tươi 50g, củ sâm đại hành tươi 50g, giã nhuyễn cả 3 thứ, xào nóng với dấm, để âm ấm đắp vào lưng chỗ đau, băng chặt lại mỗi tối trước khi ngủ, sáng mở ra, liên tục 5-10 ngày. Đồng thời dùng bài thuốc uống sau đây:

Toàn cây bìm bịp 12g, dây trâu cổ 12g, dây tơ hồng xanh 10g, đậu đen (sao thơm) 12g, ba kích nhục 12g, cẩu tích 12g.

Đỗ trọng 12g, đương quy 12g, thục địa (chế) 16g, tang ký sinh 16g. Sắc với 1.200ml còn 300ml chia 2-3 lần uống trong ngày sau bữa ăn. Khi uống thuốc cử ăn măng. Dùng toa này 5-15 ngày.

+Theo Đông y

-Tại Việt Nam:

Theo y học cổ truyền, toàn cây có tác dụng: Giảm đau, hạ sốt, chống viêm, điều kinh. Nhân dân thường dùng lá thân tươi của cây giã nát đắp vào mắt chữa sưng đau, đắp vết thương, cầm máu, bong gân, gãy xương kín.

Toàn cây thu hái quanh năm, dùng tươi hoặc phơi khô để dành.

-Ở nước ngoài:

-Ở Trung Quốc, toàn bộ thân, lá cây bìm bịp được sử dụng theo cách thức khác nhau để điều trị tình trạng viêm như tụ máu, đụng dập, thương tích căng và bong gân và bệnh thấp khớp. Ngoài ra còn dùng để trị chứng thiếu máu, vàng da và đấp cho mau lành xương bị gãy.

-Ở Thái Lan cây bìm bịp được các thầy lang dùng để trị rắn và bồ cạp cắn bằng cách giả nhỏ thân lá đắp lên vết cắn và nước chiết đun sôi để uống. Lá tươi một nắm đun sôi trong 5 ly nước sắc còn 3 ly uống để điều trị bệnh lỵ, bệnh sốt.

-Ở Indonesia dùng 1 nắm lá tươi cây bìm bịp đun sôi trong 5 ly nước sắc còn 3 ly uống để điều trị bệnh lỵ. Dùng khoảng 20 lá tươi nấu trong 2 ly nước sắc còn 1 ly uống mỗi ngày 2 lần để trị bệnh tiểu đường. Dùng khoảng 15 gam lá đun sôi trong khoảng 15 phút uống mỗi ngày 1 lần để trị gắt đáy.

+Theo Tây y:

Tây Y cũng đã có nhiều nghiên cứu về cây bìm bịp:

Theo Công ty Globinmed (Malaysia) – Global Information Hub On Integrated Medicine (Globinmed) nghiên cứu trên cây bìm bịp có những kết quả như sau:

Kháng virus :

Jayavasu et al đã làm một nghiên cứu để so sánh khả năng của cây bìm bịp gây bất hoạt virus herpes simplex loại-2 (HSV-2) so với của acyclovir. Họ nhận thấy rằng các chất chiết xuất từ lá của cây bìm bịp có thể ức chế sự hình thành mảng HSV-2 trong dòng tế bào thận chuột.

Wirotesangthong nghiên cứu hiệu quả của một loài cây bìm bịp khác (Clinacanthus siamensis) cho thấy chất chiết xuất từ lá chống lại các virus sau đây trên chuột: vi-rút cúm A (H1N1), virus cúm A (H3N2) và virus cúm B (B / I) trong thí nghiệm in vitro cho thấy kháng virus kết quả cao hơn so với oseltamivir.

Hoạt động đáp ứng miễn dịch:

Sriwanthana et al phát hiện ra rằng nó đã có thể tăng sự tăng sinh tế bào lympho đáng kể và làm giảm hoạt động của các tế bào chết tự nhiên (NK Cells).  Điều này cho thấy chiết xuất từ cây bìm bịp đáp ứng miễn dịch qua tế bào trung gian (CMIR).

Hoạt động chống viêm:

Panthong et al tìm thấy các chất chiết xuất từ lá của cây bìm bịp có hoạt động chống viêm mạnh mẽ, nó có thể được sử dụng như là một loại thuốc kháng viêm. Hiệu ứng này, là do khả năng của nó ức chế đáng kể myeloperoxidase (MPO) hoạt động.

Chống nọc độc Antivenom :

Các nghiên cứu cho thấy khả năng chống nọc độc từ rắn, ong, bò cạp của cây bìm bịp có hiệu quả. Tuy nhiên thí nghiệm của Cherdchu et al đã phản bát lại kết luận đó. Tác dụng này cần tiếp tục nghiên cứu thêm.

Chất hoạt động chống oxy hóa :

Vai trò của các gốc tự do trong cây bìm bịp đã được chứng minh là rất tốt.

Pannangpetch et al tìm thấy chiết ethanol của lá cây bìm bịp, chất này có hoạt động chống oxy hóa và tác dụng bảo vệ chống lại các gốc tự do gây ra tan máu. Chiết xuất đã được chứng minh sự ức chế đáng kể sản xuất peroxide trong các đại thực bào chuột kích thích bởi myristate phorbol acetate (PMA) và bảo vệ tế bào máu đỏ chống lại AAPH do tán huyết với IC50 của liều 359,38 ± 14,02 mg/ml.

Chống virus varicella-zoster lây nhiễm

Một thử nghiệm kiểm soát giả dược đã được thực hiện trên 51 bệnh nhân bị nhiễm siêu vi khuẩn varicella-zoster. Các kết quả thu được cho thấy rằng tổn thương đóng vảy xảy ra trong vòng 3 ngày kể từ ngày áp dụng và chữa bệnh trong vòng 7 ngày. Thuốc đã được áp dụng 5 lần mỗi ngày trong 7 – 14 ngày cho đến khi tổn thương được chữa lành. Điểm số đau cũng giảm đáng kể. Không có tác dụng phụ đã được quan sát trong suốt quá trình điều trị.

Điều trị loét Aphthous tái phát

Timpawat và Vajrabhaya đã làm một thử nghiệm dùng cây bìm bịp để điều trị bệnh viêm loét miệng tái phát aphthous. Có 43 bệnh nhân được chọn thử nghiệm này và hiệu quả cho thấy cây bìm bịp có tác dụng tốt hơn giả dược triamcinolone acetonide.